Brandy

Definitie & Oorsprong van het woord  

De term „Brandewijn“ in het Duits en „Brandy“ in het Engels verwees oorspronkelijk naar alle geproduceerde destillaten, ongeacht hun grondstof. Dit is nog steeds gebruikelijk. Specifiek wordt een wijnbrand of brandy gedefinieerd als een sterke drank waarvan de basis doorgaans wijn uit druiven is. Nederlanders waren in de 16e eeuw de eerste grote kooplieden van de wereldzeeën; naast goederen voor dagelijks gebruik verhandelden zij ook met genotsmiddelen van allerlei aard. Vooral wijn uit Spanje en Frankrijk was destijds buitengewoon winstgevend en kende een enorme stijgende vraag. Brandewijn, zo de uitdrukking van de Nederlanders voor deze eerste heldere en ruwe wijn destillaten, werd in de eerste plaats geproduceerd om transportcapaciteit aan boord en de te betalen belastingen te besparen. Deze sterke brandewijnen waren echter niet bedoeld voor puur gebruik. Bij aankomst in de haven mengde men deze weer met water of andere wijn.

Geografische Verplaatsing

Wijnbrandewijnen en brandy worden vandaag de dag in meer landen wereldwijd geproduceerd dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. India staat met grote afstand aan de top van de producentenlijst, terwijl de VS en de Filippijnen de grootste consumenten zijn. Men kan het druiven-distillaat als de meest internationale brandy beschouwen, ook al komen de meest gerenommeerde en bekende vertegenwoordigers uit de klassieke wijnlanden. In de geschiedenis waren de brandy’s uit Frankrijk en Spanje altijd de belangrijkste. Zij bepaalden de productie, de stijlen en uiteindelijk de wetmatigheden die nog steeds van toepassing zijn.

Landen, Soorten & Stijlen

De beroemdste wijnbrandies komen onbetwist uit Frankrijk en Spanje. Deze worden onder strenge wettelijke bepalingen geproduceerd, opgeslagen en verkocht. Daarnaast worden in veel andere landen brandewijnen op basis van druiven gemaakt. Het is daarom de moeite waard om iets nader te kijken:

Frankrijk:
De Fransen herkenden vroeg het potentieel van hun brandewijnen, die al in de 18e eeuw hun triomftocht om de wereld begonnen. Al in 1909 werd er een verordening voor beide brandewijnen gedefinieerd, in 1936 kregen ze de beschermde oorsprongsbenaming (Appellation d’Origine Contrôlée).

• Cognac
  Dit is de succesvolste, grote broer van de twee brandewijnen uit Frankrijk, hoewel niet de oudste. Zwakke, zure wijnen op basis van zes verschillende, goedgekeurde druivensoorten vormen de basis van de beroemdste brandewijn ter wereld. Bijna 500 jaar van historische ups en downs heeft de fascinatie voor Cognac uiteindelijk niet geschaad. In zes teeltgebieden rond de stad Cognac, ten noorden van Bordeaux, ontstaan de wijnen en destillaten. De beroemdste onder hen zijn de Grande en de Petite Champagne. De rijping vindt plaats voor minimaal twee jaar in eikenhouten vaten, die doorgaans ongeveer 350 liter bevatten. Het referentiepunt voor de telling bij de rijping is altijd 1 april van het jaar volgend op de oogst. Een destillaat komt bijvoorbeeld in november na de oogst in de vaten, terwijl de telling voor de leeftijd pas op de daaropvolgende 1 april begint. Zo moet een Cognac, voordat deze gebotteld mag worden, twee jaar in het vat hebben gelegen. Dit voldoet aan de ondergrens van de categorie V.S. of Very Special. Voor de categorie V.S.O.P. of Very Superior Old Pale rijpt de Cognac vier jaar, voor X.O. of Extra Old minimaal tien jaar. Bij allen geldt de betreffende referentie tot de stichtingsdatum van 1 april. Ook al is de vraag naar langer gerijpte Cognacs en jaargang-edities de laatste tijd gestegen, de kwaliteiten V.S. en V.S.O.P. vormen nog steeds ongeveer 80% van de verkochte flessen.

• Armagnac
  Ondanks de lange heerschappij van Cognac was de eerste brandewijn in Frankrijk ongeveer 700 jaar geleden aantoonbaar een Armagnac. De regio Armagnac, ten zuiden van Bordeaux, ligt verder landinwaarts en afgelegen van de grote handelsroutes. De brandewijn uit deze streek speelde altijd slechts een tweede viool. Op basis van tien toegestane druivensoorten wordt tegenwoordig een fractie geproduceerd van wat als Cognac in de flessen komt. Bij de productie kan Armagnac, net als Cognac, dubbel worden gedistilleerd in koperen ketels, maar ook in een continu werkende, enkele distilleerkolom. Naast gerijpte Armagnac is er ook de zogenaamde Blanche Armagnac, die niet hoeft te rijpen. De leeftijdsstructuur is vergelijkbaar met die van Cognac, met één uitzondering: bij Armagnac ligt de minimum rijpingsduur op slechts één jaar, wat betekent dat een V.S. één jaar in eiken vaten is gerijpt. In tegenstelling tot Cognac is Armagnac voornamelijk verkrijgbaar via de producerende wijnboeren. Lang gerijpte bottelingen en jaargang-edities zijn de norm, zelfs eenmalige vat-bottelingen zijn geen grote zeldzaamheid. Wat betreft smaak is Armagnac anders dan Cognac, maar in kwaliteit zeker gelijkwaardig.

Spanje:
Een Spaanse brandy mag in het hele land worden geproduceerd. Een Brandy de Jerez is beperkt tot de sherry-regio rond Jerez de la Frontera, Sanlúcar de Barrameda en Puerto de Santa Maria. De geschiedenis van brandy gaat documentair terug tot de 16e eeuw, maar de handel en productie concentreerden zich al snel op de regio Andalusië. Met de stad Sevilla had Spanje daar de belangrijkste financiële metropool. De havens ten zuiden daarvan werden de belangrijkste handelsplaatsen voor de jonge wijndistillaten.

• Brandy de Jerez
  Dit is de enige Spaanse brandewijn waarvoor een wettelijke regeling en definitie bestaat. Het grote verschil met de twee beroemde Franse brandewijnen ligt in het feit dat alleen de rijping in het gebied van de beschermde oorsprongsbenaming moet plaatsvinden. Voor de basis zijn er geen specifieke druivensoorten voorgeschreven, maar ongeveer 95% van de basiswijnen is van Airén gemaakt. Deze groeien niet in de regio rond Jerez, maar in La Mancha in Centraal-Spanje. Daar wordt ook doorgaans het basisdestillaat geproduceerd, zowel in potstill als in kolomdistilleerderijen. Dit resulteert in drie verschillende stijlen: Holandas, Aguardientes en Destilados. Deze worden afzonderlijk met tankwagens naar de regio Jerez vervoerd voor rijping. Daar is wettelijk de rijping in voormalige sherry-vaten voorgeschreven, het volume moet kleiner of gelijk aan 1.000 liter zijn. Het Solera-systeem voor de rijping is ontleend aan de Sherry en waarborgt continue kwaliteit en een consistent smaakprofiel door de tijd heen. De minimale rijpingsduur van een Brandy de Jerez bedraagt zes maanden voor de Solera-klasse. Een Solera Reserva moet een volledig jaar in de vaten rijpen, terwijl drie jaar vereist zijn voor een Solera Gran Reserva. Door de exclusieve rijping in voormalige sherry-vaten ontstaat een zachtere, fruitigere en zoetere brandewijn dan de Franse tegenhangers. In Andalusië zegt men dan ook graag dat de ervaring van een Brandy de Jerez zich als volgt kenmerkt: Door vuur op de tong, fluweel in de keel en warmte in de maag.

Portugal:
Het overgrote deel van de in Portugal geproduceerde wijnbrand wordt gebruikt ter versterking van de portwijnen. In enkele regio's, zoals Vinho Verde in Noord-Portugal en Lourinhã, ten noordwesten van Lissabon, durfde men het aan om een brandewijn te maken. De rijping vindt plaats in eiken- en kastanjebussen met een maximale inhoud van 800 liter. Een minimale rijping van zes maanden is verplicht voor de Aguardente vínica, twaalf maanden voor de Aguardente vínica velha.

• Aguardente de Vinho Lourinhã
  Deze regio is naast Cognac, Armagnac en Jerez-brandy de vierde wettelijk erkende wijnbouwregio in Europa voor de productie van brandewijn. In 1992 werd het verheven tot de status van Denominação de Origem Controlada (DOC). Het gebied aan de Atlantische kust behoort tot de regio Estremadura en is al meer dan 200 jaar de favoriete herkomst van jonge wijndestillaten van de Port-huizen. De alcoholarme wijnen zijn uitstekend geschikt voor distillatie. Tegenwoordig is het alcoholpercentage van de basiswijnen wettelijk beperkt tot 10 vol.-%. Mogelijke druivensoorten zijn niet wettelijk vastgesteld, maar de voorkeur gaat vooral uit naar de witte variëteiten Malvasia Rei en Tália, respectievelijk de rode Cabinda. Vroeger werden de wijnen in koperen distilleerketels in porties tweemaal gedistilleerd, maar tegenwoordig wordt er gebruikgemaakt van het continue distillatieproces. Het maximale alcoholpercentage is vastgesteld op 78 vol.-%, en de rijping vindt plaats in eiken- en kastanjeblokken, meestal gedurende meerdere jaren.

Italië:
Brandewijnen hebben het moeilijk in Italië. De druiven worden vrijwel uitsluitend tot wijn of Grappa verwerkt. De weinige Arzente, zoals de Italiaanse verzamelnaam voor cognac-achtige brandewijn, worden voor twee derde door twee hoofdmerken gedomineerd. In het vroege 19e eeuw begon het verhaal van de Veccia Romana in Bologna. Gebaseerd op de druivensoort Trebbiano, die in Cognac bekend staat als Ugni Blanc, ontstond een zachte, harmonieuze brandewijn. Vanaf de jaren 1950 veroverde de Veccia Romana de Italiaanse markt en won ook buiten Italië enorm aan populariteit. Het tweede grote Italiaanse brandewijnmerk begon in de havenstad Triëst. Lionello Stock richtte daar in de jaren 1880 samen met zijn vriend Carlo Camis een distilleerderij op voor de productie van brandewijn. De Stock 84 is tot op de dag van vandaag de ruggengraat van het bedrijf. Een rijping van enkele maanden tot ongeveer drie jaar is de norm, langer gerijpte varianten zijn de uitzondering. Deze vindt men tegenwoordig eerder bij Grappa-brouwers zoals bijvoorbeeld Jacopo Poli.

Griekenland:
Griekse brandewijn is eerder verbonden met de jongere wijnhistorie van het land. Wijnstookproducten van Griekse druivensoorten zoals bijvoorbeeld Savatiano of Rhoditis worden gebruikt voor de productie. De brandewijnen rijpen in eikenhouten vaten met een volume van minder dan 1.000 liter gedurende zes maanden, en van meer dan 1.000 liter gedurende een jaar. Gewoonlijk worden ze bij de botteling gemengd en met water verdund tot een minimum alcoholpercentage van 36 vol.-%. Volgens de Europese wetgeving zijn de volgende Griekse brandewijnen voorzien van een beschermde oorsprongsbenaming: brandewijn uit Attika, brandewijn uit de Peloponnesos, brandewijn uit Centraal-Griekenland.

• Metaxa
  De bekendste wijnbrand van Griekenland is eigenlijk geen brandy. Het verhaal begint in 1880, toen Spyros Metaxa zich met zijn broers in Piraeus vestigde. In het zuiden van Attika verwierf hij uitgestrekte wijngaarden en begon te experimenteren met de wijnen en hun distillatie. De basis van de toekomstige Metaxa werd samengesteld uit een uitgebalanceerde mix van wijnen en distillaten daarvan. Onder de eenvoudige familienaam Metaxa verscheen het resultaat voor het eerst in 1888, de basis voor Griekenlands beroemdste sterke drank was gelegd. Tegenwoordig wordt de Metaxa onveranderd volgens het oude recept in een moderne fabriek nabij Athene geproduceerd. Voor de basiswijnen worden de druivensoorten Savatiano en Korinthiaki gebruikt, die ook voor Retsina of rozijnen en korinthen worden ingezet. De wijnen worden versterkt met jonge distillaat en gedistilleerd, waarna ze in eiken vaten worden gevuld voor rijping. Ongeveer zes maanden voor de geplande botteling worden de gerijpte distillaten onderworpen aan de door Spyros Metaxa ontwikkelde procedure: de traditionele brandy’s ondergaan op weg naar de mengtanks een speciale filterlaag. Deze bestaat uit een geheime samenstelling van kruiden, specerijen en rozenblaadjes en geeft de Metaxa extra aroma’s en diepte. In de mengtanks wordt deze gearomatiseerde wijnbrand gemengd met gerijpte zoete wijnen van muskaatdruiven en rijpt tot de botteling in grote houten vaten. Traditioneel zijn de kwaliteitsniveaus bij Metaxa vastgesteld in sterren, die staan voor de jaren van rijping. Met drie sterren, oftewel na drie jaar, wordt de jongste gebotteld, daarnaast zijn er de varianten met vijf en zeven sterren. In het premiumsegment bevinden zich de oudste expressies: de Grande Fine rijpt 15 jaar, de Private Reserve zelfs tot 30 jaar.

Nederland:
Van de jaren 1950 tot in de jaren 1990 beleefde de Duitse brandewijn een ongekende opmars en werd het de favoriete sterke drank van de Duitsers. Het bekendste merk is de in 1892 in Rüdesheim am Rhein opgerichte branderij genaamd Asbach. Vanaf 1902 noemde de oprichter, Hugo Asbach, zijn gebrande wijn Cognac-brandewijn. Vanaf 1911 liet hij de toevoeging Cognac achterwege en introduceerde hij de benaming brandewijn in Duitsland. Toen in 1919 werd verboden om de toevoeging Cognac in de naam te behouden, was de term brandewijn in Duitsland al gevestigd. Naast Asbach zijn er in ons land ook de merken Scharlachberg, Dujardin, Jacobi, Mariacron en Chantré bekend. In tegenstelling tot de vertegenwoordigers uit Frankrijk en Spanje maakt Duitse brandewijn nauwelijks gebruik van druiven uit het eigen land. In plaats daarvan wordt de vraag voornamelijk gedekt met wijnen uit Frankrijk en Italië. De distillatie gebeurt in twee stappen tot een alcoholpercentage van ongeveer 70 vol.-%, maximaal tot 86 vol.-%. Daarna wordt er gerijpt in eikenhouten vaten: bij een volume van minder dan 1.000 liter voor zes maanden, bij meer dan 1.000 liter voor een jaar. Sinds 1998 maakt men onderscheid tussen brandewijn en Duitse brandewijn. Bij laatstgenoemde mogen alleen basiswijnen van bepaalde druivensoorten worden gebruikt. Ook is de rijping in eikenhouten vaten met een volume van minder dan 1.000 liter voor twaalf maanden verplicht. Het toevoegen van koude extracten van gedroogde pruimen, noten of eikenhoutsnippers, evenals het toevoegen van zoet- en kleurstoffen is toegestaan.

Georgië:
De Georgische regio Kakheti behoort tot de oudste wijnbouwgebieden ter wereld. Meer dan 7.000 jaar geleden werden daar al druiven verbouwd en wijn gemaakt. Een van de oudste druivensoorten ter wereld, Rkatsiteli, is nog steeds de basis van veel wijnen, likeuren of brandewijnen. De toonaangevende producent van brandewijn in Georgië is het bedrijf Saradjishvili, dat in 1884 werd opgericht als Tbilisi Brandy Factory. Tegenwoordig wordt er geproduceerd in een distilleerderij die in 1954 is gebouwd en onlangs is gemoderniseerd. De basis is de methode van cognacproductie met een ruwe en een fijne distillatie tot 70 vol.-%. De rijping vindt plaats in 400-liter vaten van lokale Iberica-eik. De brandewijn wordt op de markt gebracht vanaf een leeftijd van drie jaar, oudere varianten zijn ook beschikbaar. De speciale uitgaven XX Century en Saradjishvili 155 bestaan uit kleine hoeveelheden van de oudste beschikbare distillaten, teruggaand tot de beginjaren van de bedrijfsvoering. Deze twee uitgaven zijn de kroon op de Georgische brandewijnproductie en hoeven zich internationaal absoluut niet te verstoppen.

Peru & Chili:
Pisco is geen brandy in de klassieke zin, eerder een druivenbrand, ook al zijn er gerijpte varianten beschikbaar. De twee Zuid-Amerikaanse staten Chili en Peru voeren al lange tijd een juridische strijd over het gebruik van de naam. De verschillende regelgevingen in de twee landen resulteren in twee compleet verschillende gedistilleerde dranken met dezelfde benaming Pisco. Het grote verschil met Europese wijnbrand ligt in het gebruik van de druivensoorten. Voor Pisco wordt voornamelijk gekozen voor aromatische variëteiten zoals Muscat, die al aan de basiswijn een geurige, markante karakter geven. Peruaanse Pisco mag na de distillatie niet meer met water worden verdund en wordt gebrand op een sterkte van 38-48 Vol.-%. Na de distillatie is een minimale rusttijd van drie maanden in reactiviteitsneutrale containers verplicht. Rijping in hout is niet toegestaan. Chileense Pisco daarentegen mag tot een maximum van 73 Vol.-% worden gedistilleerd en wordt al voor de rijping met water verdund. Een rijping moet vervolgens voor 60 dagen plaatsvinden, waarbij ook houten vaten zijn toegestaan. Een jaar of langer is geen uitzondering.

Wereldwijd:
Als belangrijke landen in de productie of consumptie van brandewijnen kunnen nog veel andere landen worden genoemd en hun eigenheden worden beschreven. Wie zich hier op aromatische ontdekkingspaden buiten de bekendere wijnbranders wil begeven, moet zijn blik richten op de volgende landen: Oostenrijk, Zuid-Afrika, India, de VS en Australië. Daar waar de wijn thuis is, is ook de brandewijn.

belangrijke merken die men zou moeten kennen

De wereldwijde verspreiding van brandewijn en brandy maakt het niet eenvoudig om je op enkele merken of namen te concentreren. Over het algemeen zijn de grote drie - Cognac, Armagnac en Brandy de Jerez - de drijvende kracht en vormen ook de bekendste namen. Bij Cognac kom je nauwelijks om de toonaangevende huizen Hennessy, Rémy Martin, Martell en Courvoisier heen. Deze vier delen ongeveer 75% van de wereldwijd verkochte flessen Cognac. Vooral Hennessy heeft in de afgelopen twee decennia veel terrein gewonnen. Met de creatie van “Fine de Cognac” hebben ze zowel de jongere liefhebbers als de barscene voor zich gewonnen. Naast de vier groten vestigen steeds meer kleinere producenten of wijnboeren zich, die bij de liefhebbers naam hebben gemaakt. Het is de moeite waard om bijvoorbeeld bij Remi Landier, Vallein Tercinier, Hine of Jean Fillioux voor bijzondere momenten langs te gaan.
Bij Armagnac ontbreken deze grote merken of huizen. De productie was vroeger al een zaak van individuele wijnboeren, die soms nog steeds geen distilleerketels hebben. Ze brengen hun wijn naar de distilleerderijen of huren mobiele distillatie-apparaten. Zo zijn er al vroeg eigen jaargang-afvullingen en diverse assemblages ontstaan, die van wijnboer tot wijnboer kunnen variëren. Meestal liet men de publicatie van de afgewerkte brandewijnen over aan handelshuizen of onafhankelijke bottelaars zoals L’Encantada. Hierbij worden de verschillende Armagnacs van de respectieve domeinen of wijnboeren apart afgevuld.
In Spanje noemt men brandewijn eenvoudigweg Brandy. Als Brandy de Jerez uit de regio rond de stad Jerez de la Frontera heeft hij wereldwijd naam gemaakt. De bekendste onder hen is waarschijnlijk het merk Osborne, waarvan het teken de stier is. Waar je ook in Spanje bent, hij groet in totaal 93 keer als icoon in metaal naast de wegen en herinnert aan de geschiedenis van de Brandy. Daarnaast zijn er nog de producenten Gonzalez Byass, Lustau en Pedro Domecq te noemen, die wereldwijde bekendheid hebben verworven. Als geheime tip is de Bodega “Rey Fernando de Castilla” aan te raden.
Een Duitse brandewijn mag op dit punt ook niet ontbreken. Asbach heeft met de in de jaren 1890 geïntroduceerde Asbach Uralt de benaming brandewijn in Duitsland vormgegeven. Nog steeds is hij de bekendste vertegenwoordiger. Daarnaast zorgen merken zoals Dujardin, Chantré of Mariacron ervoor dat Duitse brandewijn hier ongeveer een vijfde van de sterke drankproductie uitmaakt.
Uit de wijde wereld mogen onder andere de Italiaanse Veccia Romana, de Griekse Metaxa, de Zuid-Afrikaanse Avontuur 10 years old of de Australische Hardys XO niet ontbreken op de lijst van brandy’s die je geproefd moet hebben.